رابطه استرس و افت تحصیلی در دانش آموزان

بسیاری از ما در دوران تحصیل تجربه استرس برای امتحان، انجام دادن تکالیف، رقابت تحصیلی و … را داشته ایم. برای همه کسانی که در دوران تحصیل به سر می برند، استرس یک احساس کاملا طبیعی است، اما همین احساس طبیعی اگر فراتر از حد نرمال باشد و یا عوارض ناخواسته ای به همراه داشته باشد می تواند عامل اصلی افت تحصیلی بسیاری از دانش آموزان محسوب شود. افت تحصیلی مسئله ای بسیار مهم است که ممکن است هر دانش آموزی آن را تجربه کند، اگرچه افت تحصیلی ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد اما یکی از شایع ترین دلایل آن، استرس است. ما در این مقاله از مدرسانه به ارتباط افت تحصیلی و استرس در دانش آموزان می پردازیم. با ما همراه باشید.

استرس و اختلال یادگیری 

استرس از جمله احساسات ناخوشایندی است که بسیاری از ما آن را در طول زندگی تجربه می کنیم. اما افرادی وجود دارند که میزان استرس در آنها فراتر از حد نرمال است و در اکثر ساعات روز به دلایل مختلف با استرس و فشارهای ناشی از آن دست و پنجه نرم می کنند. استرس توانایی تمرکز و قدرت تجزیه و تحلیل را کاهش می دهد ضمن این که می تواند باعث ایجاد عوارض جسمی چون سردرد، دل درد و دل پیچه، افت فشار و … نیز باشد. به همین دلیل است که استرس یا دلهره بی علت و درمان نشده می تواند منشأ اصلی عدم یادگیری دانش آموزان باشد.

تحمل استرس و عوارض ناشی از آن هر چند اندک می تواند ذهن دانش آموز را از درس و کلاس منحرف سازد. احساسات ناخوشایند روحی و جسمی در دانش آموزان به ویژه در دوره ابتدایی عامل اصلی اختلالات یادگیری است که استرس یکی از عمده ترین دلایل ایجاد چنین شرایطی محسوب می شود. به این ترتیب دانش آموز در کلاس درس، نکات و مباحث درسی را به خوبی متوجه نمی شود، دائما دچار حواس پرتی است و یا شرایط جسمانی نامساعد حضور او در کلاس را غیر ممکن می سازد. در چنین مواقعی همه شرایط دست به دست هم می دهند تا افت تحصیلی آغاز شود و با بدتر شدن اوضاع ممکن است این شرایط پایدار شده و دانش آموز برای همیشه از موفقیت های تحصیلی باز بماند.

استرس اجتماعی عامل افت تحصیلی

یکی از مهمترین وجوه ارتباط استرس با افت تحصیلی مربوط به آزمون های شفاهی یا کتبی، حل کردن تمرین ها، انجام کارهای عملی و امثال آن در حضور دیگران می باشد. بسیاری از دانش آموزان باهوش و موفق در یادگیری ممکن است در چنین شرایطی عملکرد خوبی از خود نشان ندهند.

در واقع عدم وجود اعتماد به نفس در دانش آموزان و یا ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی باعث می شود که آنها در صورت قرارگیری در شرایط ذکر شده به دلیل تحمل استرس و اضطراب فراوان امکان استفاده از تمام توانایی های خود را نداشته باشند. تحقیقات نشان می دهد که استرس اجتماعی عامل اصلی افت تحصیلی در بسیاری از دانش آموزان و حتی دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه است.

چه زمانی باید نگران استرس و اضطراب در فرزندم باشم

همانطور که اشاره کردیم اضطراب یک احساس کاملا نرمال است که همه ما در شرایطی آن را تجربه می کنیم. اما در صورتی که توان کنترل یا مدیریت استرس را نداشته باشیم و یا میزان اضطراب در ما به اندازه ای شود که در زندگی روزمره ما اختلالی ایجاد کند نیاز است که برای درمان اقدام شود. استرس یا اضطراب دارای انواع مختلفی است که آشنایی با آنها می تواند در تشخیص و انتخاب راه مدیریت و درمان اضطراب تأثیرگذار باشد.

علائم استرس در کودکان

شرایط محیطی چه در خانواده، چه اجتماع و چه مدرسه ممکن است به گونه ای باشد که فرزند ما به استرس دچار شود و یا علائم استرس و اضطراب در او افزایش یابد. متأسفانه در سیستم آموزشی کشور ما توجه بسیاری کمی به شرایط روحی و روانی دانش آموزان می شود و همین مسئله است که باعث می شود در طولانی مدت بسیاری از دانش آموزان دچار افت تحصیلی شدید و یا در مواردی ترک تحصیل شوند.

اکثر کودکان حتی در شرایط نرمال ممکن است دچار استرس شوند اما نوع ابراز این ناراحتی و نمود آن در کودکان مختلف، متفاوت است. در واقع باید پذیرفت که علائم استرس در هر کودک متفاوت و منحصر به فرد است و این وظیفه والدین و مربیان آموزشی است که با دقیق شدن در رفتارهای کودک و نظارت بر عملکردهای او این اختلال را پیش از آن که آسیبی به کودک برساند شناسایی کنند.

تغییر در رفتار طبیعی کودک می تواند اولین و مهمترین شاخص استرس در کودکان خردسال باشد. مهمترین علائمی که در این زمینه باید به آنها توجه شود عبارتند از:

– تغییر در خواب و عادت های غذایی

– تغییر در احساسات ( به طور مثال غمگین بودن، بروز وابستگی بیش از حد، گوشه گیری یا عصبانیت بدون دلیل)

– گریه های بی دلیل

– کابوس های شبانه و ترس در زمان خوابیدن

– بیماری های جسمی بی دلیل مثل سردرد یا دل درد

– تیک های عصبی از جمله سرفه یا حرکات بدن به ویژه در زمان صحبت کردن

– عادات منفی چون مکیدن انگشت، جویدن ناخن، مو، کندن پوست اطراف ناخن و …

– تغییرات در حرکات روده ( بیرون روی یا یبوست)

– دوری کردن از موقعیت یا افراد خاص

– صحبت کردن از ترس و استرس

– پرسیدن سوالات تکراری و زیاد و نیاز به کسب اطمینان قبل از انجام هر کار

باید به این نکته توجه داشته باشید که همیشه این علائم بیانگر استرس در کودکان نیست اما در صورتی که علائم تکرار شونده بوده و به مرور شدیدتر شوند باید نگران شده و به دنبال یک مشاور و راهنما باشید.

علائم استرس در نوجوانان به اشکال دیگری بروز می کند که مهمترین آنها عبارتند از:

– سردرد

– دل درد

– حالت تهوع

– مشکلات خواب ( کم خوابی، بی خوابی، پر خوابی، کابوس و …)

– تحریک پذیری و عصبانیت

– عدم کنترل بر احساسات

– مشکلات آموزشی

– تغییر در رفتار اجتماعی

-غمگینی و گوشه گیری

– تغییرات اشتها ( کم یا پر اشتها شدن)

– تیک و وسواس های فکری و جسمی

چگونه می توان به درمان استرس در دانش آموزان کمک کرد

حال که متوجه شدیم عامل اصلی بسیاری از افت های تحصیلی استرس و اضطراب دانش آموز و عوارض آن در یادگیری است باید به دنبال روش های کاهش چنین مشکلاتی بود. مهمترین کارهایی که والدین و مربیان دانش آموزان با مشکلات استرس اجتماعی و اضطراب می توانند انجام دهند عبارتند از:

صبور بودن

حفظ آرامش مهمترین کاری است که در این زمان باید انجام دهید. بهتر است مشکل فرزند خود را بپذیرید و در صدد رفع آن بکوشید. اما باید در این راه صبور باشید. در مورد دانش آموزان ابتدایی والدین باید این احساس را به فرزند خود منتقل کنند که احساسات او را درک کرده و همیشه پشتیبان او هستند. به او اطمینان دهید که در زمان دوری از شما نیز قرار نیست اتفاق بدی برای او رخ دهد. او باید بداند که قرار نیست در مقابل فشار و استرس و یا ترس بی تفاوت باشد. شما می توانید همدلی خود را با کمک کلمات و یا زبان بدن به فرزند خود منتقل کنید.

برنامه ریزی داشته باشید

مطمئنا دانستن این که در قدم بعدی از ساعات شبانه روز چه کاری باید انجام شود باعث می شود که ذهن آرام تری داشته باشیم. بهتر است برای فرزند خود یک برنامه روتین و منظم تدوین کنید. برنامه ای که شامل ساعات خواب و بیداری، حضور در مدرسه، تغذیه و … می شود. به این ترتیب او احساس می کند که کنترل بیشتری روی امور دارد و با آرامش بیشتری پیش می رود. این مسئله به ویژه در مورد خواب و ساعات کافی خوابیدن در شبانه روز از اهمیت بسیاری برخوردار است.

با او هم صحبت شوید

بهتر است در طول شبانه روز ساعتی را به فرزند خود اختصاص دهید و از او در مورد مدرسه و اوقاتی که شما در کنارش نیستید سوال کنید. از او بخواهید که احساس خود را در مورد مدرسه، معلم، کلاس درس و دوستانش شرح دهد. به این ترتیب می توانید بسیاری از احساسات او از قبیل خشم، نا امیدی، استرس، تنفر و … را به خوبی شناسایی کنید.

شرایط خانه و مدرسه را امن کنید

بسیاری از دانش آموزان ممکن است تحت تأثیر مسائلی خارج از محیط آموزشی دچار استرس شوند. تجاوزهای جنسی، ناامنی های عاطفی، شرایط خانوادگی متزلزل، مورد قلدری و زورگویی قرار گرفتن، آزار و اذیت های جسمی، کلامی و روانی و … از جمله مواردی است که ممکن است دانش آموز را درگیر کند. بنابراین بسیار مهم است که شرایط زندگی برای دانش آموز  در خانه و مدرسه امن باشد. شناسایی دوستان و نزدیکان به فرزندتان و همچنین برطرف کردن مشکلات خانوادگی و در رأس همه این ها ایجاد امنیت روانی برای کودک به او کمک می کند تا شرایط بهتری داشته باشد.

نظارت بر استفاده از تلویزیون و اینترنت

امروزه اکثر دانش آموزان یک دستگاه تلفن هوشمند یا تبلت دارند. اتصال بدون کنترل به اینترنت می تواند کودک را در معرض محتواهای نامناسب قرار دهد که عامل اصلی ایجاد تفکرات منفی و استرس های روانی در کودکان محسوب می شود. قرارگیری در معرض هرزه نگاری ها، سایت های مستهجن، برنامه های بزرگسالان و اخبار نامناسب جنگ، حوادث، پیش بینی های آینده مثل پایان دنیا در کتب خرافی و … می تواند زمینه ساز ایجاد استرس و اضطراب در کودکان باشد. بنابراین بهتر است که برنامه استفاده از چنین امکاناتی برای کودک محدود و مناسب سن او باشد.

به او عشق بدهید

هیچ چیز به اندازه دریافت عاطفه و محبت بی اندازه از سوی والدین امنیت روانی یک کودک را تأمین نمی سازد. اگرچه این روزها مشغله های اقتصادی و اجتماعی فرصت همدلی کردن و حوصله سر و کله زدن با فرزندان را از همه گرفته است اما توجه بیشتر و حتی چند نوازش عاشقانه و بوسه های بدرقه و استقبال از کودک می تواند تا حدود زیادی شرایط را برای او بهتر ساخته و عوامل استرس زای منفی را از او دور کند. رابطه خوب والد و فرزند باعث تقویت اعتماد به نفس در او بهبود مهارت های فردی می شود.

به دنبال درمان باشید

باید مطمئن شوید که استرس فرزند شما درمان می شود. می توانید با سرگرم کردن او در برنامه های مختلف این کار را انجام دهید. با او صحبت کنید، ریشه های عامل ایجاد استرس را کشف کرده و آنها را از بین ببرید. شاید لازم باشد در این راه از یک مشاور و روانشناس کمک بگیرید.

مهارت های مدیریت استرس را به او بیاموزید

بهترین راه این است که مهارت های مدیریت استرس را به کودک خود بیاموزید. تمرین هایی چون تنفس عمیق، نوشیدن آب خنک و شستن دست و صورت با آب، تصور صحنه های آرامبخش، استفاده از جملات تأکیدی مثبت مثل من می توانم از پس این مشکل بر آیم، من با سخت کوشی موفق می شوم و … بسیار کارساز خواهند بود.

توصیه مدرسانه

باید به این نکته توجه داشته باشید که هر فرد از نظر روانی با فرد دیگر متفاوت است. همچنین زمینه های ایجاد استرس و اضطراب نیز در افراد مختلف است، بنابراین نمی توان برای همه دانش آموزان از نسخه واحدی استفاده کرد. بهتر است برای درمان موثر و مناسب به دنبال روش های اختصاصی و متناسب با شرایط کودک خود باشید. برای این کار بهتر است به روانشناس و مشاوره خانواده با تخصص کودک و نوجوان مراجعه کنید. همچنین انتظار می رود در محیط های آموزشی در برخورد با دانش آموزانی که دچار افت تحصیلی یا اختلال یادگیری هستند قبل از استفاده از برچسب هایی چون کم هوش، بی استعداد، شاگرد تنبل و درس نخوان و … علل اصلی مشکل بررسی شده و برای رفع آن از خانواده دانش آموز کمک گرفت.

استفاده از تجربیات مشاورین مدرسه در این زمینه، استفاده از تست های روانشناسی استاندارد همچنین دقیق شدن در رفتار دانش آموزان و بی تفاوت نبودن به عملکرد تحصیلی آنها و مهمتر از همه استفاده از روش های ارزیابی مناسب و مشاوره تحصیلی می توانند تا حدود زیادی این مشکلات را به خوبی مرتفع ساخته و زمینه درمان و برطرف سازی مشکل استرس را برای دانش آموز فراهم ساخت.

Views: 920