یکی از مهمترین و شاید بتوان گفت اصلی ترین مباحث در علم روانشناسی، تربیت و چگونگی ارتباط، رفتار و پرورش فرزندان است. در طول دهه های مختلف، نسل های گوناگون شیوه های مختلفی در فرزندپروری داشته اند که تحت تأثیر عواملی چون سواد و آگاهی، سنت ها و فرهنگ، آموزش و … توسط والدین اتخاذ شده است. در چند دهه اخیر واژه فرزندسالاری به عنوان یکی از روش های تربیتی عصر حاضر بسیار شنیده می شود. بسیاری از والدین معتقدند که فرزندسالاری شیوه ای مناسب برای تربیت فرزندانی موفق و بدون عقده های روانی و شخصیتی برای آینده است و برخی دیگر نیز این روش را غلط دانسته و به عنوان معضل سال های اخیر از آن یاد می کنند. ما در این مقاله از مدرسانه به فرزند سالاری و عوارض و عواقب آن خواهیم پرداخت.
فرزند سالاری در مقابل والد سالاری
اگر پای صحبت والدین و پدربزرگ و مادربزرگ ها نشسته باشید حتما خاطراتی از شیوه های تربیتی سختگیرانه و غیر منصفانه گذشته شنیده اید. در شیوه های تربیت سنتی معمولا کودکان به ویژه در سن خردسالی کاملا نادیده گرفته می شدند. به طوری که فرزندان حتی در مواردی در سنین نوجوانی و جوانی نیز امکان تصمیم گیری در مورد مسائل شخصی خود را نداشتند و کمتر از امکانات رفاهی، تفریحی و آموزشی برخوردار بودند.
در مقابل چنین شیوه ای در سال های اخیر شاهد نفود روشی کاملا متفاوت به نام فرزندسالاری در امور تربیتی و ارتباطات با فرزندان هستیم. به نظر می رسد در جهان مدرن نفوذ کودکان در امور خانواده روز به روز در حال گسترش است. این نفوذ تا اندازه ای است که در برخی از خانواده ها تمام امکانات ضروری و غیر ضروری در اختیار کودکان قرار می گیرد و بسیاری از تصمیمات مهم خانوادگی بر دوش کودکان است. به چنین اتفاقی فرزندسالاری گفته می شود که درست نقطه مقابل والدسالاری (پدر یا مادر سالاری) در گذشته است. بسیاری از روانشناسان معتقدند با ظهور فرزندسالاری در خانواده ها نمی توان به دنبال عقل و منطق در آن محیط بود و اکثر تصمیم گیری ها در چنین خانواده ای بر پایه احساسات زودگذر صورت می گیرد.
فرزند سالاری خوب یا بد!
برای بسیاری از والدین امروز، تجربه گذشته ای سخت و نادیده گرفته شدن از سوی والدین سبب شده است که تصمیم بگیرند، بیش از هر چیز به فرزندان خود اهمیت دهند. این توجه به اندازه ای است که گاهی شکل افراطی به خود می گیرد و به جای این که کمبودها و اشتباهات گذشته جبران شود، خود ایجاد کننده مشکلات جدی و جدیدتری می شود که برای رفع آن باید تلاش بسیار کرد.
برای این که بتوانیم در مورد خوب یا بد بودن فرزندسالاری تصمیم گیری کنیم نیاز است که بدانیم چرا در یک خانواده چنین شیوه تربیتی انتخاب می شود؟
دلیل انتخاب فرزند سالاری
– نیازها و آرزوهای برآورده نشده دوران کودکی والدین
– ناکامی در رسیدن به خواسته ها به دلیل عدم توجه و حمایت بزرگترها در زندگی والدین
– عدم آگاهی و اطلاعات کافی در رابطه با روش های صحیح فرزند پروری
– مدیریت ضعیف یا عدم اقتدار والدین
– احساس تکلیف یا گناه حاصل از کمبودها در خانواده به ویژه در ارتباط با فرزندان
– صمیمیت افراطی و تعریف نشده
– برابری سطح دانش و آگاهی والدین و فرزندان
– ضعف اخلاقی درون خانوادگی
– عدم وجود مسئولیت و وظایف در حد توان فرد در خانواده
– بی قانونی در خانواده
– شاغل بودن مادر خانواده
– کمبود اقتدار والدین
– بی حوصلگی و ناتوانی در تحمل خواسته های غیر منطقی کودک
– تک فرزندی
در کنار این عوامل اعتقادات اشتباه والدین در مورد فرزندان ( مثلا این که بچه ها نباید سختی ببینند، اگر کمبودی وجود داشته باشد بچه عقده ای می شود، چون ما آنها را به دنیا آورده ایم باید هر چه می خواهند در اختیارشان قرار دهیم، بچه ها در مقابل والدین هیچ مسئولیتی ندارند، تحمل ناراحتی و نارضایتی از رفتار فرزندان، مسئولیت همیشگی و دائمی والدین در همه کارها و رخدادها، ترس افراطی از شکست روحی و روانی کودک ) می تواند بیشترین دلیل وقوع فرزندسالاری در خانواده ها باشد.
ویژگی فرزندان در خانواده فرزند سالار
در خانواده های فرزندسالار معمولا فرزندان ویژگی هایی دارند که در خانواده های دیگر با سایر روش های تربیتی دیده نمی شود و یا کمتر دیده می شود. مهمترین ویژگی هایی که می توان برشمرد عبارتند از:
– در اختیار داشتن امکانات رفاهی بیش از اندازه حتی نسبت به والدین
– عدم همکاری در انجام امور منزل و حتی امور شخصی
– ولخرج و مغرور بودن
– عدم توانایی در برنامه ریزی شخصی و درسی
– مشکل داشتن در سازگاری و کنار آمدن با دیگران
– بالا بودن سطح توقع از والدین و دیگران
آسیب ها و عوارض منفی فرزندسالاری بی منطق
با توجه به آنچه تا اینجای مقاله خواندیم می توان گفت فرزندسالاری بی منطق اشتباه ترین شیوه تربیتی است که با عوارض و پیامدهای منفی بسیاری همراه خواهد بود. در واقع این شکل از فرزندپروری از آن سوی بوم افتادن است و اگر بخواهیم شیوه های صحیحی برای تربیت فرزندان اتخاذ کنیم بهتر است حد وسط شیوه های سختگیرانه سنتی و فرزندسالاری بی منطق را برگزینیم. این شیوه تربیتی اشتباه نه تنها باعث نمی شود که فرزندان افرادی موفق و بدون خطا در آینده باشند بلکه با عواقب وخیمی که ایجاد می کند آنها را به افرادی با مشکلات بسیار شخصی و اجتماعی تبدیل می کند که نیاز به هدایت، مشاوره و درمان خواهند داشت.
مهمترین آسیب ها و پیامدهای منفی فرزند سالاری را می توان به این شکل خلاصه کرد:
– وجود اعتماد به نفس کاذب
– اصرار و توقع برآورده شدن تمام نیازها توسط والدین یا دیگران
– احساس رضایتمندی در ازای برآورده شدن بی چون و چرای خواسته ها و نیازها
– بروز رفتارهای خشن و پرخاشگرانه در صورت عدم رفع خواسته ها
– ابتلا به شخصیت مغرور، خودشیفته و متوقع
– بی احترامی به والدین
– تبدیل شدن به فردی بی مسئولیت
– عدم تحمل مشکلات زناشویی و فردی
– خودخواهی بیش از اندازه
– عدم توانایی شرکت در برنامه های گروهی و همدلی کردن و تعاون با دیگران
– عدم استقلال فردی در برآوردن نیازها
– احساس نا امیدی از جهان و اطرافیان به دلیل رویارویی با واقعیت های جهان
– تنهایی و انزوا در بزرگسالی به دلیل انزجار دیگران از رفتارهای آنان
آسیب دیدن والدین در خانواده های فرزند سالار
نکته ای که کمتر به آن پرداخته شده است آسیب دیدگی والدین از نظر روحی و شخصیتی در خانواده های فرزند سالار است. باید پذیرفت که برآورده کردن انتظارات کودکی که هر روز انتظاراتش از والدین بیشتر می شود مطمئنا کار ساده ای نیست. در چنین خانواده هایی اغلب والدین زیر فشارهای اقتصادی و روانی ناشی از برآورده کردن نیازهای فرزندان هستند.
اگرچه ممکن است در سال های اول والدین از این که مدام در اختیار فرزندان باشند و هرچه آنان می خواهند فراهم کنند احساس خوبی داشته باشند اما به مرور و با بزرگ شدن فرزندان و خواسته های آنان چنین والدینی اغلب از نظر مادی و روحی فرسوده می شوند و به مرور طراوت، شادابی و انگیزه خود را از دست می دهند. در حقیقت متوقع بودن همیشگی فرزند و ناتوانی والدین در برآورده کردن این خواسته ها باعث ایجاد فاصله عاطفی بین کودک و والدین می شود.
مقابله با فرزندسالاری بی منطق
برای این که بتوانید از تله فرزندسالاری بی منطق رهایی یابید باید در قدم اول آگاهی و دانش کافی در مورد شیوه های صحیح تربیت فرزندان کسب کنید. بهترین راه حل آن است که از مشاوران خانواده در این زمینه کمک بگیرید. همچنین نکات دیگری نیز وجود دارد که توجه به آنها می تواند از فرزندسالاری بی منطق پیشگیری کند. در این بخش با این نکات آشنا خواهیم شد.
والدین مقتدری باشید
همواره به یاد داشته باشید که مقتدر بودن هیچ منافاتی با صمیمیت شما فرزندتان ندارد. در واقع احساس صمیمیت باید به اندازه ای باشد که شخصیت و منزلت والدین در مقابل فرزندان حفظ شود. باید در مقابل خواسته ها و توقعات نابه جای فرزندان قاطعانه عمل کرد.
محبت افراطی ممنوع!
عاطفه و محبت مهمترین رکن پایداری یک خانواده محسوب می شود اما اگر همین عنصر مهم بیش از اندازه و به شکل افراطی وجود داشته باشد می تواند بنیان خانواده را به لرزه در آورد. محبت والدین نباید به اندازه ای باشد که از قدرت آنها بکاهد. در واقع محبت نباید به اندازه ای زیاد شود که واژه احترام به والدین را تحت تأثیر قرار دهد و این ذهنیت را برای فرزند ایجاد کند که والدین هر خواسته و نیازی که او داشته باشد را در سایه عطوفتی که دارند برآورده خواهند کرد.
قانون مدار باشید
خانواده ای موفق خواهند بود که قانون مدار باشند. در واقع تعیین حد و مرز و خط قرمزها در خانواده کمک می کند تا ضمن حفظ حریم شخصی و اقتدار شخصیتی هر فرد هرگز رفتارها و خواسته های خارج از عرف خانواده را شاهد نباشید. این بسیار مهم است که همه به این قوانین پایبند باشند و هیچ استثنایی وجود نداشته باشد.
با دلیل و منطق باشید
اگر می خواهید فرزندان شایسته و موفقی تربیت کنید بهتر است منطق را وارد زندگی خود کنید. شما می توانید دلیل مخالفت ها، ممنوعیت ها، تنبیه ها و … را با توجه به سن فرزند خود و در حد ادراک او از جریانات برای او شرح دهید.
نه گفتن را بلد باشید
به عنوان والدین گاهی نیاز است که قاطعانه به خواسته های غیر معقول فرزندان خود نه بگویید. گاهی اوقات می توانید با سکوت کردن در مقابل خواسته ها و اصرارهای نابه جای فرزندان از انجام آنها سر باز بزنید.
اولویت اول شما هستید
برای این که بتوانید در خدمت خانواده باشید و مسیر آینده فرزندان را هموار کنید تا به موفقیت برسند باید یک حامی منطقی، شاداب و با انگیزه باشید. بنابراین نیاز است که خودتان را در اولویت قرار دهید. برای خودتان برنامه ریزی کنید. کلاس های آموزشی، ورزش، تغذیه مناسب و رشد آگاهی های فردی کمک می کند تا از نظر جسمی و روانی توانایی کافی برای بودن در کنار فرزندان را داشته باشید. ضمن این که می توانید الگوی خوبی برای آنها نیز باشید.
توصیه علی احیائی
از نظر روانشناسان خانواده ای موفق و ایده آل است که نه فضای فرزندسالار در آن حاکم باشد و نه پدرسالار یا مادر سالار، در واقع یک خانواده قانون مند و با شخصیت های منطقی و میانه رو می تواند فرزندان خوبی برای نسل آینده تربیت کند. در چنین خانواده ای همه اعضا با هم همکاری و تعامل دارند. ارتباط ها تعریف شده و مهمترین اصل احترام به یکدیگر است. اگر احساس می کنید برای تبدیل شدن به یک خانواده موفق نیاز به کمک و راهنما دارید بهتر است از متخصصین این امر – مشاوران خانواده – کمک بگیرید.
Views: 482
