کودکان برای آمادگی بیشتر در مراحل مختلف زندگی از طریق بازی کردن می آموزند، آنها تمام وقت خود را در طول روز به بازی مشغول هستند، بازی کردن یکی از مواردی است که می تواند تاثیر بسیار زیادی در شکل گیری شخصیت کودک داشته باشد و در صورت بروز اختلالات یادگیری یا حرکتی این بازی است که می تواند به عنوان یک راه کار و درمان موثر در برطرف کردن مشکل سهیم باشد. در این مقاله به بیان نکاتی در خصوص بازی درمانی و اهمیت آن خواهیم پرداخت.
بازی درمانی چیست؟
در واقع بازی درمانی یک روش برای برآورده کردن نیازهای روانی و فیزیکی کودک است، این روش درمانی از سوی متخصصان به عنوان یک مداخله موثر و مناسب در برخورد با رشد مغزی کودکان شناخته می شود. از بازی درمانی معمولا برای درمان مشکلات روانی و فیزیکی در بچه های ۳ تا ۱۱ ساله استفاده می شود.
حتما می دانید که کودک معمولا تجربیات و آموزش های لازم را در غالب بازی های مختلف می آموزد، بنابراین روانشناسان از طریق بازی درمانی سعی در شناخت کودک، نیازها و مشکلات او می کنند، پس بازی درمانی نوعی مشاوره یا روان درمانی در این زمینه محسوب می شود.
انواع بازی درمانی
از نظر ماهیت بازی درمانی را به دو نوع اصلی و غیر مستقیم تقسیم می کنند. بازی درمانی غیرمستقیم روشی غیرقابل نفوذ است که در آن کودکان ترغیب می شوند از طریق بازی به دنبال راه حل هایی برای مشکلات خود باشند. در مقابل، بازی درمانی مستقیم روشی است که شامل ساختار و راهنمایی بیشتر درمانگر است زیرا کودکان از طریق بازی با مشکلات عاطفی و رفتاری روبرو می شوند.
بنابراین خانواده هایی که نگران رفتارها و تعاملات اجتماعی فرزندان خود هستند می توانند از خدمات بازی درمانی اقدام به برطرف کردن مشکلات فرزند خود نمایند، اما باید توجه داشت که بازی درمانی یک زمینه درمانی کاملا تخصصی است که باید توسط روانشناس و روان درمانگر صورت گیرد، پس بهتر است که برای حصول نتیجه بهتر حتما از متخصصان امر در این زمینه کمک بگیرید.
کودکان دارای شخصیت ها و روحیات مختلفی هستند، بنابراین بازی هایی که برای کودکان در نظر گرفته می شود باید با این مولفه ها انتخاب شده باشد. در انتخاب نوع بازی ها عواملی تاثیرگذار هستند که شامل تفاوت های فردی ؛ میزان سلامتی بدنی ؛ سطح رشد جسمی و حرکتی ؛ بهره ی هوشی ؛ جنسیت ؛ خلاقیت ؛ فرهنگ خانواده و موقعیت جغرافیایی می شود، بر این اساس بازی ها را می توان به انواع گوناگونی به شرح زیر تقسیم کرد:
بازی های حسی – حرکتی
این نوع بازی ها قدیمی ترین شکل بازی نزد کودکان هستند، به اسباب بازی های خاصی نیاز دارند، این بازی ها به صورت انفرادی یا گروهی قابل بازی هستند و برای مصرف انرژی اضافی بدن ونجات یافتن از خستگی و کسالت بسیار مفید است و رفتارهای نا آرام و پرخاشگری توأم با عصبانیت کودک را کاهش می دهد.
بازی های تقلیدی
در این بازی کودک نقش هایی که باور می کند را تقلید کرده و در قالب آن نقش بازی می کند. به طور مثال خاله بازی، معلم بازی، دکتر بازی می تواند نمونه بارزی برای این شکل از بازی ها باشد.ودک از ایفای نقش لذت برده و تجربه کسب می کند . در دوره ی دبستان بیشترنقش معلمان را تقلید می کند ؛ در حالی که در دوره ی نوجوانی از تقلید رفتار بزرگسالان دوری می کند و به تقلید رفتار همسالان می پردازد که این خود آغازی برای هماهنگی و همسو شدن با گروه های اجتماعی و ایفای نقش های واقعی زندگی است.
بازی های نمایشی
در این بازی ها کودک به تقلید از بزرگترها با کمک لباس، وسایل مخصوص و سناریوهایی که در اختیار او گذاشته می شود به ایفای نقش می پردازد. به طور مثال کودکی که کفش های والدین را می پوشد و به تقلید از آنها کارهای آنها را انجام می دهد.
بازی های نمادین
این نوع بازی ها قوه تخیل و خلاقیت کودک را شکوفا می سازند، در این شکل از بازی کودک محیط و وسایلی را برای فضاسازی رویای خود به کار میگیرد، به طور مثال از یک تکه چوب به عنوان اسب استفاده می کند و یا روی بالش می نشیند و طوری رفتار می کند که انگار در حال رانندگی است. این نوع بازی ها یکی از بهترین شیوه های بازی درمانی محسوب می شوند.
بازی های آموزشی
مهمترین شکل آموزش به کودک توسط این بازی ها انجام می گیرد. جورچین ها، مکعب های روبیک و پازل مثال های بارزی از این دست بازی های هستند. بازی های آموزشی موجب تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک می شوند؛ به شرط آن که سعی کنیم کنترل اصلی بازی در اختیار کودک باشد و جهت و مسیر آن را او تعیین کند.
بازی های خلاقیتی
در این شکل از بازی ها کودک با استفاده از قدرت تخیل خود چیزی را به وجود می آورد، خمیر بازی، گل بازی، نقاشی و … مثال های بارز این مدل بازی کردن هستند.
مسائل مهم در بازی درمانی
همانطور که اشاره کردیم بازی درمانی یک روش درمانی برای مشکلات یادگیری، روانی، بهداشت ذهنی و اختلالات آموزشی در کودک است، بنابراین باید استانداردهایی در آن رعایت شود که در این بخش به آنها اشاره می کنیم.
محیط بازی درمانی
مهمترین نکته در بازی درمانی کودک این است که محیط بازی باید ثابت باشد، معمولا برای این کار از یک اتاق مخصوص در مراکز درمانی استفاده می شود. این اتاق از نظر میزان نور، درجه حرارت و آرامش محیطی کاملا ایده آل است و اسباب بازی های مخصوص در آن قرار دارند، هیچ یک از اسباب بازی ها از اتاق مخصوص خارج نمی شوند، کودک در این اتاق زیر نظر مشاور مشغول به بازی هایی می شود که به شکل هدفمند برای او طراحی می شوند.
کودک در این اتاق در هر مرحله درمانی با اسباب بازی هایی بازی می کند که طبق نظر روان درمانگر از قبل آماده شده اند اما او در انتخاب نوع بازی و شیوه های آن آزاد است، روان درمانگر نیز با نظارت بر بازی کردن او میزان پیشرفت و درمان را می سنجد و یا با مداخله در بازی سعی می کند که روش های درمانی را با توجه به اهدافی که برای کودک در نظر گرفته است پیاده سازد.
رابطه درمانگر و کودک
یکی از مهمترین مسائلی که در بازی درمانی وجود دارد رابطه میان کودک و متخصص بازی درمانی است. کودک باید در فرآیند درمان احساس ایمنی و راحتی داشته باشد، او باید ارتباط نزدیکی با درمانگر خود برقرار کرده و احساس کند که توسط او درک می شود. یک رابطه مناسب و نزدیک میان کودک و درمانگر باعث می شود که کودک راحت تر احساسات خود را بیان کرده و از طرفی درمانگر نیز بتواند به شکل موثرتری رفتار کند و عملکرد بهتری داشته باشد.
بازی درمانی چه زمانی مورد استفاده قرار می گیرد
همانطور که گفتیم بازی درمانی به منظور درمان و یادگیری به کودک در زمان بروز اختلال ها یا مشکلات رفتاری و فیزیکی مورد استفاده قرار میگیرد. از بازی درمانی در شرایطی که در ادامه از آنها نام برده می شود استفاده می گردد.
– تروما و بحران
– اختلالات اضطرابی
– افسردگی
– اختلال نقص توجه و بیش فعالی
– اختلال طیف اوتیسم
– غم واندوه
– ترس و خشم
– بچه های طلاق
– سوءاستفاده های جسمی و جنسی
– مشکلات مرتبط با مدرسه
– معضلات اجتماعی
مزایای بازی درمانی
این روش درمانی در مورد کودکانی که دچار مشکل و بحران هستند بهترین روش برای درمان غیر مستقیم است، اما ناآگاهی خانواده ها از فواید و مزایای بازی درمانی سبب شده است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان مانند ترس، خشم، دروغگویی، حسادت، شب ادراری، وسواس، ناخن جویدن و … روز به روز افزایش پیدا کرده و کودکان بیشتری به آن دچار شوند.
در بازی درمانی سعی می شود که منشا اختلال کودک کشف شود و بازی درمانگر به جای انکار یا سرزنش رفتار مخرب کودک سعی می کند با درک و پذیرش آن، آن را به کمک بازی های خاصی که تدارک می بیند کم رنگ و نهایتا خاموش کند. در واقع بازی یک وسیله ارتباطی میان کودک آسیب دیده و روان درمانگر خواهد بود.
جمع بندی نهایی
با توجه به رشد و پیشرفت علم روانشناسی می توان از روش های مختلفی برای درمان مشکلات کودکان آسیب دیده استفاده کرد، به این ترتیب این مشکلات در همان دوران کودکی رفع شده و تاثیری بر زندگی بزرگسالی فرد نخواهند داشت، در صورتی که این مشکلات به روش های درست درمان نشوند خود را به شکل پر رنگ تر و با اشکال مختلفی از جمله رفتارهای ناشایست، مشکلات و اختلالات ذهنی، اختلالات یادگیری، بزهکاری، پدوفیلی و … در زندگی بزرگسالی شخص بروز می دهند که درمان آنها به مراتب مشکل تر بوده و در مواردی حتی غیر قابل درمان هستند، بنابراین والدین موظف هستند که در همین دوران کودکی مشکل فرزند خود را به شکلی آگاهانه و علمی و با کمک روش های درمانی موثر برطرف کرده و او را برای شروع زندگی بهتر یاری کنند.
برای خواندن مقالات روز دنیا درباره دانش آموزان در سایت مدرسانه عضو شوید
