همه انسانها استرس ، اضطراب و یا دلواپسی را در مواجهه با موقعیت های تهدید کننده و تنش زا در زندگی تجربه می کنند. استرس ممکن است برای بعضی از افراد به طور ناگهانی و یا در اثر فکر کردن به یک ناخودآگاه ذهنی روی دهد که کاملاً طبیعی است.
ممکن است در اثر موقعیتی خاص، قرار گرفتن در شرایطی تازه، یا قرار گرفتن در موقعیت تنش زای یک حادثه شما احساس خستگی کنید،تپش قلب بگیرید،تکرر ادرار پیدا کنید،دچار لرزش و بی حالی شوید،کم خواب و یا بی خواب شوید،تمرکز خود را از دست بدهید،نسبت به هر چیز عادی واکنش نشان دهید که در واقع دچار استرس شده اید و این عوامل نشانه های استرس هستند اما خوشبختانه این موارد کاملاً گذرا هستند و پس از عبور شما از آن شرایط شما به حالت طبیعی خود باز می گردید.
در اصل استرس از جایی شروع به ایجاد مشکلات اساسی می کند که به صورت مزمن و پایدار در ذهن افراد می ماند
استرس هم مانند عادت هایی که ما به مرور زمان در طول عمرمان ایجاد می کنیم در ابتدا در ذهن انسان وجود ندارد اما در اثر هر تکرار پایدار و پایدار تر می شود
برای مثال تصور کنید هر بار که استرس می گیرید نخ نازکی را در ذهن خود تولید می‌کنید و استرس بعدی نخ نازکی دیگری است که دور اولین نخ می پیچد وقتی تعداد استرس ها زیاد می شوند آن نخ های نازک در کنار هم تبدیل به طنابی قطور می شوند که از بین بردن آن کار آسانی نخواهد بود.
تأثیرات استرس بر مغز
استرس احساس درماندگی و عدم اطمینان است که باعث برانگیختگی فیزیولوژیکی می شود.
مغز به طور غریزی در مواجهه با خطر، مکانیسم دفاعی بدن را فعال میکند که این موضوع باعث افزایش ترشح آدرنالین می شود شود که در اثر تجزیه آدرنالین،کاتکول آمین ها بخش های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می دهند
توجه داشته باشید که تلاش برای پرهیز از استرس خود موجب استرس بیشتر می شود
از نشانه‌های استرس میتوان به تپش قلب،سوزش معده،تنگی نفس خفیف و سردرد اشاره کرد
عوامل تشدید کننده استرس
پر رنگ شدن منشا استرس در زندگی فرد ( مشکلات مالی،اجتماعی،زناشویی و …)
وجود استرس در سایر اعضای خانواده
خستگی و کار زیاد
یکی از دلایل مهمی که افراد مرفه از لحاظ چهره بسیار جوانتر از سن خود به نظر می رسند نداشتن استرس است و تحقیقات نشان می دهد که استرس در بین زنان و افراد کم درآمد و سالمندان بیشتر است.
استرس در کودکان و نوجوانان
بسیاری از والدین از احساس استرس کودکان شان آگاه نیستند و به مخفی شدن کودکشان در هنگام مواجهه با افراد جدید اهمیت چندانی نمی دهند و آن را در خجالتی بودن فرزندشان خلاصه می کنند.
اما با گذشت زمان این استرس‌ها قوی‌تر شده و در جاهایی مانند روز اول مدرسه با شدت بیشتری خود را نشان می‌دهند.
بسیاری از دردهای معده و بی حالی کودکان در دوران ابتدایی ناشی از استرس و اضطراب انجام ندادن تکالیف و یا امتحانات است
همچنین وجود اختلافات بین والدین و همچنین نگرانی های آنها از شرایط زندگی باعث انتقال استرس به کودکان می شود
در واقع شایعترین استرس ها در میان کودکان و نوجوانان،اضطراب از جدایی،استرس امتحان،اضطراب اجتماعی و ترس از اتفاقات بد در مدرسه است.
بسیاری از ناراحتی های ظاهراً غیر منطقی نوجوانان و رفتارهای هنجار شکننده آنها ناشی از استرس هایی است که به شکل های گوناگون در زندگی آنها وجود دارد
استرس ناشی از تغییرات فیزیکی
بخشی از این استرس ها مربوط تغییرات فیزیکی است که در دوره نوجوانی اتفاق می‌افتد تغییراتی مانند بلوغ جسمی و تغییر ظاهر که معمولاً مورد رضایت نوجوانان نیست
استرس ناشی از تغییرات ذهنی و اجتماعی
بخشی دیگر از این استرس ها هم مربوط به تغییرات ذهنی و اجتماعی آنها است تغییراتی مانند عدم پذیرش از جانب همسالان،مستقل شدن در برخی از کارهای روزمره،مهارت نداشتن شرایط کافی در انجام کارهای لازم برای زندگی بهتر،داشتن تمایلات جنسی بالا و آشفتگی در بروز آن می شود.
تحقیقات نشان می دهد به دلیل اینکه اغلب نوجوانان ارتباط سالمی با والدینشان و همچنین مهارت های لازم برای برقرار کردن ارتباط عاطفی با یکدیگر را ندارند برای مثال یکی از دلایلی که باعث از بین رفتن ارتباط عاطفی بین کودکان و نوجوانان با والدین شان می شود تبعیض بین بچه ها و مقایسه کردن آنها با دیگران است اینگونه رفتارها از طرف والدین باعث می‌شود نوجوانان وابستگی بیشتری به همسالان خود نسبت به والدین شان پیدا می کنند و در واقع حرف شنوی بیشتر نوجوانان از همسالان خود نسبت به والدین شان از همین موضوع نشات می گیرد.
در نتیجه این رفتار به این دلیل که مورد پسند والدین نیست باعث درگیریهای کلامی و حتی در برخی مواقع فیزیکی می شود که این موضوع باز هم نوجوان را از خانواده دور تر و استرس آن ها را بیشتر میکند.
در این مواقع والدین باید اولاً ارتباط فرزند نوجوان خود را با همسالانش به درستی درک کنند و محدودیت های بیش از حد برای آنها قائل شوند زیرا این یک نیاز طبیعی و اجتماعی بودن هر انسانی است و دوم اینکه والدین باید با فرزندشان در مورد هر مسئله‌ای مخصوصاً انتخاب دوست توافق کنند و برخی از چالش های دوره فرزندشان را و انتخاب کمی متفاوت با سلایق شان را درک کنند تا باعث پنهان کاری نشود.
متاسفانه اغلب والدین تنها در زمان مشاجره در مورد این مسائل با فرزندشان صحبت می‌کنند که معمولاً هیچ نتیجه ای به دنبال ندارد و وضعیت در همان حالت نامطلوب رها می شود که این مسئله نیز باعث افزایش استرس در نوجوانان می شود.
یکی دیگر از اشتباهاتی که والدین در برخورد با دوستان فرزند نوجوان خود می کنند و توهین و بی احترامی است و گاهی نیز شخصیت فرزند خود را در مقابل دوستش خرد می کنند که این ها تماماً باعث پایداری استرس و خاطرات اضطراب زا در ذهن فرد می شود
استرس ناشی از تغییرات جنسی
معمولاً استرس ناشی از تغییرات جسمی بلوغ در بین نوجوانان به سرعت حل می‌شود اما به دلیل عدم آگاهی کافی و محدود و بدتر از آن اطلاعات نادرست، نوجوانان اغلب در خصوص بلوغ جنسی راه و روش های غلطی را در این باره پیش می گیرند که عواقب آن استرس های بیشتری را وارد زندگی آنها خواهد کرد
بهترین راه برای پیشگیری از این نوع استرس فراهم کردن آگاهی ها ی لازم و دادن بینشی دقیق به نوجوان در مورد بلوغ جنسی است
در واقع والدین باید قبل از پیدایش علائم ثانویه بلوغ فرزندشان را در جریان مسائل جنسی قرار دهند که حتی اگر نمی توانند به طور مستقیم در این باره با فرزندشان صحبت کنند بهتر است از یک مشاور روانپزشک کمک بگیرند تا از مراجعه فرزندشان به همسالان خود در مورد آگاهی از مسائل جنسی و دریافت اطلاعات غلط و ورود استرس بیشتر به زندگی فرزندشان جلوگیری کنند.
مشاوران روانپزشک با فراهم آوردن آزاد و سالم این امکان را برای نوجوانان فراهم می کنند که او بتواند احساسات، سوالات، فکار و حتی نگرانی های خود را در مورد مسائل جنسی به راحتی بیان کند و پاسخ سوالات خود را از کسانی که صلاحیت این کار را دارند دریافت کنند و اگر خودتان به عنوان والدین می توانید چنین شرایطی را برای فرزندتان فراهم کنید هم می توانید به سوالات او پاسخ دهید و یا کتاب هایی را در این زمینه به او معرفی کنید اما به هیچ عنوان اجازه مشورت فرزندتان در مورد مسائل جنسی با کسانی که صلاحیت این کار را ندارند، ندهید.
استرس ناشی از مستقل شدن
یکی از عمومی ترین نیازهای نوجوانان کسب استقلال در تصمیم ها و رفتارهای شان است
معمولاً اضطراب در بین نوجوانانی بیشتر دیده می شود که دچار ناامنی شدید،وابستگی زیاد به مادر و عدم اعتماد به نفس هستند.
شاید برای ما بزرگسالان داشتن استقلال در مورد تصمیم‌گیری و مسائل زندگی مان عادی و یا حتی اجباری باشد، اما کسب استقلال در بسیاری از نوجوانان اضطراب ایجاد می کند.
به دلیل این که نوجوانان آگاهی کاملی از مستقل شدن ندارند برای جلوگیری از اضطراب آنها باید به آنها مسئولیت و فرصت داد که در بسیاری از امور مربوط به خود نظر خود را بیان کنند و تصمیم بگیرند حتی اگر آن تصمیم ممکن است اشتباه باشد و والدین باید با صبوری در برابر تصمیم اشتباه برخورد کنند و به جای تنبیه و تحقیر فرزند نوجوان خود با حوصله فلسفه زندگی را که سراسر تلاش و تکاپو است و انسان از خطاهای خود هم درس می گیرد را به او آموزش دهند.
به طور کلی برای کم کردن استرس کودکان و نوجوانان والدین باید تا حد امکان از امر و نهی زیاد،بدون دلیل خودداری کنند و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های بی‌مورد را از زندگی فرزند خود بردارند
تقویت روحیه نوجوانان به خصوص با تشویق نقاط قوت،استعدادها و مهارت های شان تاثیر بسیار زیادی در کنترل استرس آنها و کم شدن آن می گذارد و فراموش نکنیم که ما آینده فرزندانمان هستیم و آنها رفتار پرخاشگرانه در هنگام استرس را از خود ما یاد می گیرند.
استرس امتحان
طرح امتحان و آزمونی ممکن است اضطراب و استرس خود را داشته باشند و مقداری هیجان و اضطراب قبل از هر امتحانی کاملاً طبیعی است و دقیقاً کنترل استرس در برخورد با امتحانات مختلف یکی از نکات مهم و ارزشمند هر دانش آموز برای کسب موفقیت های تحصیلی است
استرس امتحان دلایل مختلفی می تواند داشته باشد یکی از آنها مورد ارزیابی قرار گرفتن است و دلیل دیگر می تواند عواقب بد موفق نشدن در آن امتحان باشند که باعث استرس و اضطراب در دانش آموزان می شود.
والدین باید توجه ویژه‌ای به استرس کودکان و نوجوانان در اثر امتحانات درسی داشته باشند زیرا تعداد امتحانات درسی بسیار بالاست و اگر چنین است را بی به طور دائم در کودکان و نوجوانان شکل بگیرد آثار زیستی و روانی زیانباری را به همراه دارد و اضطراب شدید روی ذهن افراد تاثیر منفی می گذارد و گاهی باعث فراموشی های زودگذر و خطاهای ادراکی می شود شود و همانطور که قبلاً گفته شد کودکان و نوجوانان کم رو و خجالتی در شرایط امتحان بیشتر از دیگران دچار اضطراب می‌شوند
نقش معلم در کاهش استرس دانش آموزان
معلم متعهد از هر موقعیتی برای آموزش و افزایش مهارتهای شاگردان خود استفاده می کند و و اگر هدف معلم از تدریس به دانش آموزان دقیقاً فراگیری آنها باشد هرگز جلسه امتحان را تبدیل به یک محل حسابرسی و بازخواست تبدیل نمی کند
معلمهای مجرب و دلسوز می دانند که زمانی فعالیت آنها به ثمر خواهد نشست که دانش آموز چیزی را فرا گرفته باشد به همین جهتتمام تلاششان را می کنند تا عوامل استرس زا و ترس را از امتحانات شان دور کنند
متاسفانه برخی از معلم ها به طور ناخواسته در جلسه امتحان کاملاً چهره های عصبی و خشمناک به خود میگیرند برخلاف زمانیکه در کلاس در هنگام تدریس کاملاً خوش اخلاق و آرام هستند
این کار به غیر از بالا بردن استرس دانش آموزان کار دیگری نخواهد کرد و بهتر است اگر معلمی کاملاً در کلاس پر انرژی و شوخ طبع است و در جلسه امتحان هم همین کار را انجام دهد و این تصور غلط را که اگر شوخ طبعی کند دانش‌آموزان سوء استفاده می کنند و یا تقلب می کنند را از بین ببرد.
معلم ها می توانند با تنظیم سوالات طبقه بندی شده و گام به گام نقش قابل توجهی در کاهش استرس دانش آموزان داشته باشند
آنها می توانند سوالات را با هدف یادگیری طراحی کنند و آن ها را به گونه ای تنظیم کنند که آموخته های دانش آموزان را ارزیابی کند نه دانسته‌های خودش را و همچنین هدف معلم باید از امتحان کاملاً مشخص و معین باشد و همچنین در تهیه سوالات لازم است که سطح عمومی کلاس مورد توجه قرار بگیرد و سوالات برای بخش خاصی از شاگردان کلاس طراحی نشود.
یکی دیگر از نکاتی که باعث کاهش استرس دانش آموزان در امتحان می شود و معلم می تواند کمک شایانی به این موضوع کند در نظر گرفتن زمان مناسب و مدت زمان امتحان است.
معلمان می توانند بیشتر کردن زمان امتحان استرس را از دانش آموزان کم کنند و همچنین می توانند مثلاً یک آزمون ۴۰ سوال را به ۴ آزمون ۱۰ سوال تقسیم کنند و به طور منظم از دانش آموزان امتحان بگیرند که این مسئله به دلیل این که تکرار می‌شود برای دانش آموزان عادی شده و استرس امتحان را به شدت کم میکند
به طور کلی اگر یک معلم بتواند با رفتار خود به شاگردش نشان دهد که امتحان وسیله ای است برای کمک به یادگیری و نه وسیله ای برای تهدید و سرکوب و تحقیر کردن و برچسب زدن بر اساس نمره دریافتی دانش آموز
معلم اگر بتواند در کلاس این فرهنگ را ایجاد کند که نتایج امتحان هر دانش آموز میزان پیشرفت او نسبت به امتحان قبلی خودش را نشان می‌دهد و موقعیت او را نسبت به سایرین تعیین میکند و با کسی مقایسه نمی شود،می‌تواند استرس دانش آموزان از نتایج امتحان را کم کند ضمن اینکه فرهنگی بسیار قوی را در زندگی دانش آموز جا می اندازد که او باید خودش را نسبت به دیروزش مقایسه کند نه با دیگران
